مێژووی ئیسلامی

مێژووی ئیسلامی دابەش دەبێت بۆ چەند سەردەمێک بە پێی ئەو خەلافەتە جیاوازانەی کە ڕابوردوون بەسەر دەوڵەتی ئیسلامی و ئەو خێزانانەی حوکمیان کردووە، و مێژووی ئیسلامی دەست پێدەکات لە سەردەمی پێغەمبەر موحەممەد، و ئەو قۆناغە ناو دەبرێت بە سەردەمی پێغەمبەرایەتی، کە تێیدا بانگەوازی ئیسلامی دەستی پێکرد لە نێو عەرەبدا، وردە وردە ئایینەکە بڵاوبوویەوە تا زۆربەی دانیشتوانی نیمچە دوورگەی عەرەبی باوەڕیان پێ ھێنا، و لەدوای کۆچی دواییی پێغەمبەر موحەممەد چوار لە ھاوەڵە گەورەکانی کارووباری موسڵمانانیان گرتە دەست، کە ئەوانیش ئەبووبەکری سدیق و عومەری کوڕی خەتاب و عوسمانی کوڕی عەفان و عەلی کوڕی ئەبوتالیب بوون و ناسراون بە خەلیفەکانی ڕاشدین یان جێنشینەکانی ڕاشدین، کە لەسەردەمی ئەماندا فراوانبوونی ئیسلامی گەیشتە دەرەوەی نیمچەدوورگەی عەرەبی، لە دوای سەردەمی خەلافەتی ڕاشدین سەردەمی ئەمەوی یەت کە بەنی ئومەیە جێ نشینیان گرتە دەست و فراوانبوونی ئیسلامی بەردەوام بوو تیایدا تا گەیشتە نیمچەدوورگەی ئیبیریا، لە کۆتایی ئەم سەردەمەدا نەوەکانی عەباسی کوڕی عەبدول موتەلیب کە مامی پێغەمبەر موحەممەد بوو دەسەڵاتیان گرتە دەست و ئەمەوییەکانیان ڕووخاند و ئەم ماوەیەش بە سەردەمی عەبباسی ناسراوە، کە شارستانیی ئیسلامی پێشکەوتن و گەشەسەندنی بە خۆیەوە بینی، زانست و ئەدەب پێش کەوت لەبەرئەوە ئەم سەردەم ناسراوە بە سەردەمی زێڕینی ئیسلام، لە کۆتایییەکانیدا ئەم دەوڵەتە بەرەو لاوازی ڕۆیشت و گەڕانەوە دواوەی بە خۆیەوە بینی لە بەر چەند ھۆکارێکی جیاواز، و زۆر لە دەسەڵاتدارەکانی ھەرێمی جیاوازیان بۆ خۆیان جیا کردەوە، لە دوای ئەوە ھیچ دەوڵەتێکی بەھێز نەبوو کە ئیسلام یەکبخات، وەک سەرەتاکانی سەردەمی عەباسی تا دەرکەوتنی دەوڵەتی عوسمانی لەسەر دەستی سوڵتان عوسمانی یەکەم، کە جێ نشینەکانی زۆر وڵاتیان فەتح کرد کە پێشتر موسڵمانان نەیانتوانی بوو فەتحیان بکەن، وەک وڵاتەکانی بەلقان، و ئیسلامیان تێدا بڵاو کردنەوە و لە سەردەمی حەوتەم سوڵتانیاندا کە موحەممەدی دووەمە ناسراو بە سوڵتان موحەممەد فاتیح فەتحی قوستەنتینیە کرا، دواتر لە ساڵی ١٥١٦ ز. حەفیدی سوڵتان موحەممەدی دووەم کە سەلیمی یەکەم بوو فەتحی وڵاتەکانی شام و میسری کرد و مەمالیکەکانیان ڕووخاند و دوایین خەلیفەی عەباسیان دابەزاند لە دەسەڵات، بەم شێوەیە نەوەکانی عوسمان بوونە جێنشینی موسڵمانان بۆ ماوەی ٤٠٨ ساڵ، و ئەم سەردەمە ناسراوە بە سەردەمی عوسمانی، و لە دوای ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی چەند دەوڵەتێکی سەربەخۆ دامەزران بێ ئەوەی قەوارەیەکی یەکگرتوو، یەکیان بخات بە کردار.

وه ركبراوه